Zwart en Inheems Verzet
6de Editie | 15 FEBRUARI 2022
De West-Indische Compagnie (1621-1792)
Een particuliere Nederlandse handelsonderneming met een monopolie op de overzeese handel in het door de Staten-Generaal vastgestelde octrooigebied; met name de trans-Atlantische driehoekshandel op West-Afrika, de Cariben en Noord- en Zuid-Amerika.
History Matters #6 Zwart en Inheems Verzet met Sherlien Sanches en Mitchell Esajas
Geschiedenis doet ertoe – en hoe!
Uit de geschiedenis kunnen we leren dat daar waar onderdrukking is ook verzet wordt gepleegd. Dat lees je bijvoorbeeld terug in de verhalen van verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog. Maar hoe zit het met plegers van verzet tijdens de slavernij? Wie waren zij? Hoe organiseerden zij zich? Waar streden ze voor, en hoe kunnen we de onbekende verhalen meer zichtbaar maken? En welke vormen van hedendaags verzet zijn er eigenlijk? Daarover gaat de zesde editie van History Matters op 15 februari in Theater Zuidplein. In een college tour-setting wordt het publiek bijgeschoold door Sherlien Sanches (onderzoekscollectief Touch of Spirit) en Mitchell Esajas (The Black Archives).
Sherlien Sanches zet zich met haar onderzoekscollectief Touch of Spirit in voor het behoud en kennisoverdracht van de inheemse cultuur. Als gevolg van de kolonisatie van Suriname is de inheemse cultuur langzaamaan aan het verdwijnen, waardoor ook de gemeenschappelijke identiteit verdwijnt. Daarom pleit ze voor het opzetten van een kenniscentrum, waar de overgebleven kennis van inheemse gebruiken – zoals geneeskunst, taal, cultuur en spirituele rituelen – een plek kan krijgen. “Verzet is praten over zaken waar we niet over willen praten. Om zo breed gedragen verontwaardigheid te veroorzaken”, aldus Sanches.
Mitchell Esajas is oprichter van The Black Archives, een in Amsterdam gehuisvest instituut dat kennis verzamelt over zwarte geschiedenis in Nederland en daarbuiten. Ook organiseren zij exposities, onder andere over de geschiedenis van Surinamers in Nederland. Vanaf maart organiseert The Black Archives de expositie ‘Facing Blackness’, over verzet tegen koloniale beeldvorming. Esajas spreekt deze avond over onderbelicht verzet, dat vaak verzwegen is of de kop is ingedrukt. “We moeten praten over wie bepaalt wat verzet is”, aldus Esajas.
6a.Zwart en Inheems Verzet
New Urban Collective
Toen Esajas ging studeren richtte hij Stichting New Urban Collective op, een vereniging voor studenten en young professionals met een diverse achtergrond. De stichting kreeg in 2011 de collectie van wijlen UvA-socioloog Waldo Heilbron in beheer. “Het mooie was dat we heel veel boeken konden vinden die we niet in de universiteitsbibliotheek of de openbare bibliotheek konden vinden. We zagen dat er behoefte aan was, er kwam van alles op af.”
Uiteindelijk kwam de stichting terecht in het pand van de vereniging Ons Suriname waar flink opgeruimd moest worden. “Tijdens het opruimen kwamen we erachter dat er heel veel bijzondere materialen in dozen verborgen zaten”, vertelt Esajas. Uit deze collectie laat hij een aantal voorbeelden zien, zoals een foto van een Keti Koti-herdenking in Amsterdam in 1963. “Zoals velen weten, krijgt dit pas de laatste decennia aandacht. Voor ons was het een enorme verrassing om te zien dat er kennelijk al in 1963 mensen mee bezig waren. Dus we vonden letterlijk verborgen geschiedenis. Zo voelde het.”
Door research te doen, kwamen ze tot de ontdekking dat een deel van de collectie was verzameld door het echtpaar Otto en Hermina ‘Hermie’ Huiswoud. Zij behoorden tot de eerste generatie die na de afschaffing van de slavernij werd geboren. Het echtpaar belandde begin 20e eeuw in New York en Otto werd de enige zwarte medeoprichter van de Communist Party of America. Esajas: “In die tijd waren de communisten een van de weinige politieke bewegingen die zich expliciet inzetten tegen imperialistische en koloniale onderdrukking.”
Verzet
Omdat History Matters over het koloniale en slavernijverleden van Rotterdam gaat, heeft Esajas ook gekeken naar de connecties met Rotterdam. Een van de verhalen die hij vond, was het verhaal van Leo Lashley uit Suriname die naar Nederland emigreerde om geneeskunde te studeren. Hij sloot zich aan bij de vereniging Ons Suriname en werd lid van de afdeling in Rotterdam. “Bijzonder aan zijn verhaal is dat hij Joodse mensen heeft helpen onderduiken in een kerk op het Breeplein”, aldus Esajas. “Zo’n bijzonder verhaal. Hij was oogarts, maar het verhaal is dat hij een Joodse vrouw die aan het onderduiken was, heeft helpen bevallen door in het geheim wat boeken te bestuderen over verloskunde. Zo is een mooie baby ter wereld gekomen.” Uiteindelijk verhuisde Lashley naar Curaçao omdat hij in Nederland te maken kreeg met discriminatie en racisme.
The Black Archives verzamelt documentatie over vormen van verzet uit het verleden en het heden. Zo bevat de collectie beeldmateriaal van een protest in Rotterdam tegen de portiekwet, een besluit uit 1971 om het aantal etnische minderheden in bepaalde Rotterdamse wijken te beperken tot maximaal vijf procent. Als laatste voorbeeld laat Esajas een recente foto zien van de Black Lives Matter-demonstratie bij de Erasmusbrug in juni 2020. “Die reflecteert voor mij de groei van een stukje bewustzijn, de bereidheid om de straat op te gaan, je uit te spreken en je veilig genoeg te voelen om deze thematiek van het koloniale verleden en institutioneel anti-zwart-racisme aan te kaarten.”
Ondanks dat er nog veel vormen van ongelijkheid bestaan en er nog steeds sprake is van institutioneel racisme, is Esajas hoopvol. “Zolang mensen zich blijven uitspreken, zolang we dit soort onderzoek blijven publiceren en dit soort discussies met elkaar aangaan.”
Populair
History Matters werkt samen met studenten van Albeda, Zadkine en Hogeschool Rotterdam. Student Julia wil weten wat Esajas de belangrijkste hedendaagse trend in verzet vindt en hoe we verzet het beste tot uiting kunnen brengen. Esajas geeft aan dat het woord ‘trend’ iets in hem triggert, omdat hij zich soms zorgen maakt over dat activisme trendy wordt. “Ik denk dat er soms een risico is dat wij, de jonge generatie, zijn opgegroeid in een tijd waarin het relatief makkelijk is om een grote groep mensen te bereiken. Je mening te geven via Instagram-posts of internet. En dat we denken dat het daarmee gedaan is”, legt hij uit. “Soms lijkt het wat vluchtiger door de technologie die we hebben waardoor ik denk dat er meer uitgehaald kan worden. Aan de ene kant kunnen we heel makkelijk heel snel grote groepen mobiliseren. Maar wat is dan de stap verder? Wat is de strategie, de tactiek? De visie? Hoe vertaal je dat dan naar beleidsverandering?”
Sociaal en cultureel antropoloog Francio Guadeloupe die in het tweede deel van deze aflevering een college geeft, vult aan dat er meerdere vormen van activisme zijn. “En ik denk dat de vormen van activisme die gaan over een publieke sfeer, waarin mensen kunnen praten met elkaar, ontzettend belangrijk zijn in een stad als Rotterdam.” Hij refereert aan een essay dat hij heeft geschreven over Rotterdamse kapperszaken. “Daar gebeurt heel erg veel, daar wordt politiek bedreven, daar leert men van elkaar. En ik denk dat we ook op dergelijke plekken moeten kijken naar activisme, dat nogmaals breder is dan alleen maar verzet op straat.”
6b. Zwart en Inheems Verzet
Verzet
In zijn college bespreekt Guadeloupe het onderwerp verzet als onderdeel van activisme. “Activisme betekent dat het gaat om mensen, groepen en individuen die graag iets willen veranderen in de samenleving of in de wereld. Dan gaan ze acties ondernemen om dat te veranderen. Een van die vormen is verzet. Een andere vorm is wat ik noem ‘de politiek van plezier’.”
Black Lives Matter is een voorbeeld van die eerste vorm van activisme. “Bij een politiek van verzet zie je dat mensen vaker de straat op gaan. Ze organiseren zich in groepen. En dan krijg je zoiets als Black Lives Matter, maar je krijgt ook allerlei acties om de geschiedenis te herschrijven. Om in ieder geval complementair een ander verhaal te vertellen”, aldus Guadeloupe.
Talk to the hand
De ‘politiek van plezier’ omschrijft Guadeloupe als ‘de politiek van talk to the hand’. “Dit is een politiek waarin mensen zeggen: ik ga me niet meer bezighouden met jou. Jij wilt mij discrimineren. Jij zegt dat ik niet mooi ben. Jij zegt dat ik geen talent heb. Nou, talk to the hand.”
‘Talk to the hand’ wil volgens Guadeloupe niet zeggen dat deze vorm van activisme gesloten is. “Het is een politiek van plezier waarin mensen zeggen: ik hoef niet meer naar jouw feestjes te gaan. Ik ga mijn eigen feesten organiseren, mijn eigen muziek maken en ik ga me in mijn eigen groepen organiseren. En niet alleen met mijn eigen groepen, maar ook met mensen die graag met mij iets willen doen.”
Het activisme van ‘talk to the hand’ is daardoor ook creatief. “Deze mensen zeggen; ik moet zorgen dat ik mentaal gezond blijf. Jij hebt het probleem, jij bent ziek, dus ik moet niet proberen om onderdeel te worden van de samenleving. De samenleving moet veranderen. En ik moet zorgen dat er andere vormen worden gecreëerd waarin andere mensen onderdeel kunnen worden van dit nieuwe Nederland.”
Broederliefde
Als voorbeeld laat hij een fragment zien van de clip ‘Ik was al binnen’ van Broederliefde. “We weten allemaal dat, in het verleden en nog steeds, een aantal Nederlanders – Nederlanders van kleur, vaker mannen – niet in een club mochten komen. Wat doet Broederliefde? Zij zeggen: wij zitten in de club. Jíj moet naar binnen komen. Dat is de rollen omdraaien zodat mensen zich er bewust van worden dat er dingen zijn die niet kloppen. En de club is zeer waarschijnlijk een club die zij hebben georganiseerd.”
Hoewel Mitchell Esajas nog nooit op die manier naar Broederliefde had geluisterd, herkent hij ‘de politiek van plezier’ die Guadeloupe beschrijft. Volgens hem is deze vorm van activisme zelfs noodzakelijk. “Verzet kan uitputtend zijn”, legt hij uit. “Verzet tegen de erfenis van het koloniale verleden. Verzet tegen institutioneel racisme en witte suprematie – wat vormen van geweld zijn en zich zo kunnen uiten – dat kan traumatisch zijn. Ik ken mensen die letterlijk getraumatiseerd zijn door het politiegeweld op de Erasmusbrug tijdens anti-zwartepiet-protesten hier in Rotterdam. Dan is het noodzakelijk dat je heel bewust zorgt voor jezelf, plezier hebt, de liefde bedrijft in de breedste zin van het woord.”
Kader
History Matters werkt samen met studenten van Albeda, Zadkine en Hogeschool Rotterdam. Student Julia wil weten hoe Guadeloupe kijkt naar de excuses die zijn gemaakt door burgemeester Aboutaleb. Hij geeft aan dat hij dit een goede ontwikkeling vindt. “Het toont aan in wat voor soort samenleving je woont. En Rotterdam is een diverse samenleving en staat denk ik voor een aantal liberale normen.”
Als het gaat om de doorwerking van de geschiedenis in het heden, is het volgens Guadeloupe belangrijk om te benadrukken dat wat de eerste generatie deed ook een vorm van verzet en activisme was. “Zij vonden dat hun kinderen naar de universiteit of de hogeschool moesten gaan”, legt hij uit. “Op dat moment creëer je een kader. En het moment dat je een kader hebt, praat je mee in andere gelederen. Je hebt ontzettend veel Surinamers die in de overheid zitten. Peggy Wijntuin is daar een voorbeeld daarvan. Op het moment dat je dat hebt, dan ga je veranderingen zien.”
Interview Malique Mohamud
Deel deze aflevering: