Wereldtentoonstelling
Van der Linden geeft in deze uitzending een college over de ontwikkeling die het Wereldmuseum in Rotterdam heeft doorgemaakt om uit te leggen hoe dekolonisatie werkt. In het Wereldmuseum werd van oudsher de toon gezet in de verbeelding van verschillende culturen. Voor Van der Linden is dit ook het museum dat nu voorloopt op het gebied van dekolonisatie.

In het eerste deel van haar presentatie behandelt Van der Linden het onderwerp ‘kolonisatie’. Ze neemt de zaal mee naar de internationale koloniale en uitvoertentoonstelling van 1883 in Amsterdam. “Het doel van die manifestatie was allereerst de uitbreiding van handelscontacten en een nieuwe afzetmarkt voor Nederlandse producten”, legt ze uit. “Deze economische doelstelling was ingebed in een koloniale denkwereld waarin het Westen voor zichzelf een beschavings- en verheffingsopdracht zag en waarmee de koloniale bezetting en het racisme werden gerechtvaardigd. Dat ging hand in hand.”

Kennis over de lokale bevolking van de koloniën kwam deels van wetenschappers die daar onderzoek deden, maar ook van missionarissen en zendelingen die bekeringswerk in de koloniën deden. Deze kennis kwam samen in musea waar een veelheid aan voorwerpen aan het grote publiek werd gepresenteerd. “Die kennis was doortrokken van de koloniale praktijk van destijds”, aldus Van der Linden. “Van preken en verbieden zoals zendelingen dat deden. Van verzwijgen en het verhullen van het geweld waarmee kolonialisme gepaard ging. Van omarmen en stilzetten van de levenswijze van ‘natuurvolken’ en van nostalgisch idealiseren en buitensluiten door gekoloniseerde volken te exotiseren en als ongelijkwaardig weg te zetten. Het zijn allemaal manieren die het Nederlands kolonialisme bekrachtigden.”

Rotterdam
De Wereldtentoonstelling was een groot succes. De bestuurlijke en havenelite in Rotterdam wilden daarom een vergelijkbare tentoonstelling. In hetzelfde jaar werd het Museum voor Land- en Volkenkunde opgericht dat later het Wereldmuseum zou worden. In het museum waren twee grote collecties te zien. Het koloniale denkkader dat eerder in Amsterdam heerste, werd meegenomen naar Rotterdam.

Dit perspectief veranderde pas toen er een einde kwam aan het koloniale tijdperk. Van der Linden geeft een aantal voorbeelden van de ontwikkeling die het Wereldmuseum doormaakte, zoals de benoeming van de eerste conservator Indonesië in 1864 die ook in Indonesië geboren en getogen was. “Met haar veranderden de aankopen van het museum. Ze kocht andere dingen, sneed andere thema’s aan en gaf andere betekenissen aan collectie-voorwerpen. Ze presenteerde bijvoorbeeld het koloniale verhaal vanuit Indonesisch perspectief, als een geschiedenis van onafgebroken Indonesisch verzet.”

Een volgende stap in de dekolonisering was de expositie ‘De erfenis van de slavernij’ van gastconservator Felix De Rooy in 2004 waarin het verhaal werd verteld van slaaf gemaakten en marrons die de slavernij waren ontvlucht. Volgens Van der Linden was met deze tentoonstelling een belangrijke perspectiefwisseling van het museum voltrokken. “Voortaan werd het koloniale verleden bewust bezien vanuit het hier en nu. Het museum had zich ontwikkeld van beheerder van een verzameling die in het verleden was vergaard door allerhande verzamelaars, wetenschappers, museum-professionals, naar een instelling die de eigen taak en rol in de samenleving opnieuw uitvond.”

Meerstemmigheid
Van Der Linden verwacht dat dit proces van decolonizing doorzet in dezelfde lijn. “Noodzakelijk voor dat proces is het wegblijven bij koloniaal taalgebruik. Voorbijgaan aan koloniale beeldvorming en koloniale tegenstellingen omdat die bedoeld zijn om verschillen te accentueren. En werken met het concept intersectionaliteit, dus niet iemand één identiteit toeschrijven, maar uitgaan van meervoudige identiteiten.”

Hoe je dat voor elkaar krijgt? Van der Linden: “Door gastcuratoren met meervoudige identiteiten te vragen om mee te werken. Door kunstenaars van kleur betekenis te laten geven aan de historische collectie. Door van tegenstellingen ensembles te maken en ervoor te zorgen dat de gerealiseerde meerstemmigheid ook verankering krijgt in ons collectieve geheugen.”

Teruggeven
History Matters werkt samen met studenten van Albeda, Zadkine en Hogeschool Rotterdam. Student Dave vraagt Van der Linden naar de obstakels bij het teruggeven van roofkunst aan de oorspronkelijke eigenaar. “Er zijn een hele hoop obstakels”, legt ze uit. “Het hangt er vanaf hoe je ernaar kijkt.” Ze werpt een aantal vragen op: “Aan wie geef je het terug? Geef je het terug aan een corrupte regering of aan een museum? Kan die ervoor zorgen? Moet je ook een bedrag meegeven zodat er goed voor gezorgd kan worden? Wil je dat er allerlei afspraken worden gemaakt? Dus ja, het is een taai onderhandelingsproces.”

Student Eline wil weten hoe binnen musea wordt omgegaan met dekoloniseren. Van der Linden benadrukt dat er steeds meer aandacht voor is, maar dat het een onderwerp is waarbij je een hoop verschillende aanvliegroutes kunt nemen. “Maar ik ben er wel voor om te zeggen: doe wat. Niet eindeloos praten. Nee, doe het en je komt de dilemma’s tegen waar je dan goed over kunt gaan nadenken. Een beetje vanuit het idee dat je niet eerst moet bedenken hoeveel tijgers je op de weg tegenkomt en dan bedenken hoe je ze allemaal neerhaalt. Nee, je moet zorgen dat je een beetje kunt schieten en dan ga je gewoon op pad. Als er dan een komt, handel je.”