Rotterdam - Sleutels tot verandering
12de Editie | 4 oktober 2021
Rotterdam - Sleutels tot verandering
De laatste editie bestond uit 3 panelgesprekken waarbij panelleden van gedachten wisselden over een thema waarin zij gespecialiseerd zijn.
In panel 1 met Cecily dos Santos, Eline Rademakers en Breana Bute was het thema: Welke rol spelen onderwijs en opvoeding bij de doorwerking van het koloniale en slavernijverleden?
In panel 2 met Faouzi Achbar en Catia Antunes was het thema: de rol van de overheid en bedrijven bij de verwerking van het koloniale verleden. Tijdens het laatste gesprek was Winston Bergwijn (Winne) te gast en hij sprak over kansenongelijkheid in de maatschappij.
Maandelijks worden studenten van Albeda, Zadkine, Hogeschool Rotterdam en andere geïnteresseerden in Theater Zuidplein bijgepraat door historici over het Rotterdamse koloniale en slavernijverleden. Onder leiding van Hasna El Maroudi is er volop gelegenheid voor een inspirerende dialoog met de zaal maar ook via deze site of op tv via Open Rotterdam kunt u de collegetour volgen of terugkijken.
25. Rotterdam - Sleutels tot verandering deel 1
Welke rol spelen onderwijs en opvoeding bij de doorwerking van het koloniale en slavernijverleden? Dat is het onderwerp van het eerste deel van aflevering 12 van History Matters. Hasna El Maroudi gaat hierover in gesprek met Cecily Dos Santos, docent pedagogisch werk bij Zadkine en vestigingsmanager bij Humankind Kinderopvang en Ontwikkeling, geschiedenisdocent Eline Rademakers en Breana Bute, rechtenstudent en gastredacteur bij History Matters. Ook laat Mathieu Wijdeven zijn theaterstuk ‘Het waarom beantwoord’ zien.
Student Breana Bute: ‘Ik heb dingen echt leren bekijken vanuit verschillende perspectieven’
Geschiedenisdocent Eline Rademakers heeft een lespakket ontwikkeld om meerstemmigheid in het onderwijscurriculum te creëren. Hiermee hoopt ze het ‘het cultureel archief’ te doorbreken. “Het cultureel archief is alle ideeën die er zijn, in dit geval over het koloniale verleden”, legt Rademakers uit. “Ik ben docent geschiedenis op een middelbare school en ben aan het promoveren op de universiteit. Wat ik merkte, is dat ik in een spagaat stond. De wetenschap was op een bepaald level, maar het onderwijs liep een beetje achter. Bijvoorbeeld in het nadenken over woordgebruik. In de wetenschap praat je over ’tot slaaf gemaakte mensen’, terwijl in mijn lesboeken ‘slaven’ staat.”
Niet alleen het woordgebruik is soms achterhaald. Ook het perspectief waar vanuit slavernijgeschiedenis wordt onderwezen, is vaak eenzijdig. “Het hangt er vanaf welke docent je voor de klas hebt staan”, aldus Rademakers. “Het is een individueel iets als docenten zich daarin bijscholen. Dan zie je dat er andere woorden worden gebruikt. Je ziet dat de ene docent daar veel meer de nadruk op legt. Een andere docent heeft doorgestudeerd in de Koude Oorlog en die legt daar de nadruk op. Ik denk dat het onderwijs zich dat niet kan permitteren bij een geschiedenis die zo’n enorme impact heeft op ons dagelijks leven.”
Perspectieven
Student en gastredacteur Breana Bute herkent het verschil waar Rademakers over vertelt. “Op de middelbare school hadden we één hoofdstuk over de Gouden Eeuw en daarbij één alinea over de slavernij. De doorwerkingen daarvan werden eigenlijk niet bespreekbaar gemaakt.”
Bute heeft een jaar lang meegelopen als gastredacteur bij History Matters en vertelt dat ze heeft leren kijken vanuit verschillende perspectieven. “Als er nu iets gebeurt in het dagelijks leven, denk ik: Wat is nou de andere kant die we niet aan het woord laten? Ik denk dat dat het meest waardevol is geweest. Ik denk dat ik ook opensta voor oncomfortabele gesprekken, zowel met andere mensen als met mezelf.”
Jonge kinderen
Als het gaat om de toekomst, wordt er vaak gekeken naar het basisonderwijs, het middelbare en hoger onderwijs. Cecily Dos Santos leert haar pedagogisch medewerkers dat het belangrijk is om al bij de allerkleinsten te beginnen. “Dan heb je bijvoorbeeld de afschaffing van de slavernij, Keti Koti, dat gevierd wordt. Op mijn locaties wordt dit gevierd. En dan moet ik de pedagogisch medewerkers meegeven hoe je zoiets viert en waarom we zoiets vieren. Vervolgens zorg je dat er ouderbetrokkenheid komt en zij het belang ervan gaan inzien. Je doet het met de kinderen en met de ouders.”
Volgens Dos Santos gaat het doorbreken van denkbeelden wel verder dan alleen Keti Koti vieren. “Het heeft met inclusie en met kansengelijkheid te maken. Kansengelijkheid kun je alleen maar bereiken door de ongelijkheid te erkennen.”
Excuses
Verandering en erkenning vergen soms geduld. Op 23 augustus 2022, de Internationale Dag ter Herinnering aan de Slavenhandel en de Afschaffing ervan, spreekt El Maroudi met Kathleen Ferrier, voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie. El Maroudi vraagt haar waarom de Nederlandse regering en de koning nog geen officiële excuses hebben gemaakt. Hoewel Ferrier denkt dat de nationale excuses gaan komen, denkt ze dat dit niet genoeg is. “Minstens even belangrijk, zo niet veel belangrijker, is het helende proces. Een spiritueel proces dat onze samenleving nodig heeft om dat verleden werkelijk onder ogen te komen, te kijken hoe het doorwerkt in het heden en te kijken hoe je op grond daarvan een wettelijke, gezamenlijke toekomst kunt bouwen.”
Volgens Ferrier is het belangrijk om alle verhalen te vertellen. “Door daar bewust naar te willen luisteren en bewust daarover in gesprek te willen gaan. Die excuses mogen geen eindpunt zijn.”
26. Rotterdam - Sleutels tot verandering deel 2
Welke rol hebben de overheid en bedrijven bij de verwerking van het koloniale verleden? Die vraag onderzoekt presentator Hasna El Maroudi tijdens het tweede deel van aflevering 12 van History Matters. Ze spreekt met Faouzi Achbar, wethouder Welzijn, Samenleven, Sport en Digitale Inclusie in Rotterdam en Catia Antunes, Professor of History of Global Economics.
Catia Antunes: ‘Ook bij de kleinste gemeenten ligt een kans om mensen te steunen in het laatste hoofdstuk van emancipatie’
Om te beginnen vraagt El Maroudi aan Antunes om de kern van de koloniale geschiedenis van Nederland samen te vatten. “Die is niet anders dan de kern van de koloniale geschiedenis van bijna alle Europese landen”, aldus Antunes. “Wat Nederlanders hebben gedaan is inderdaad een samenwerking tussen ondernemers, stad en kerken in de exploitatie van middelen en mensen buiten Europa. Een van de hoofdstukken van dat koloniale verleden is het slavernijverleden en dat is waar de laatste jaren veel aandacht voor is geweest in de media, in het publieke debat en in de academische wereld.”
Volgens Antunes hadden overheden en kerken niet perse andere redenen om in slavernij te stappen dan ondernemers. “Ik denk dat het fout is om te denken dat steden en kerken geen ondernemers zijn. Zij moeten ook verdienen. De stad verdient aan belasting en aan het verhuren van monopolies, terwijl de ondernemer niet alleen maar oog had voor het verdienen van geld.” Antunes geeft aan dat ook het verkrijgen van sociaal kapitaal door koloniale exploitatie een rol speelde, zoals het krijgen van een functie in de politiek of een adelstitel. “Dit waren middelen om een beter en hoger sociaal aanzien te krijgen. Winsten die niet te tellen waren in geld.”
ABN AMRO
Niet alleen gemeenten hebben inmiddels onderzoek laten doen naar hun bijdrage aan het slavernijverleden. ABN AMRO heeft onderzoek laten doen naar Hope & Co uit Amsterdam en R. Mees & Zoonen uit Rotterdam, de voorlopers van ABN AMRO. De resultaten verschenen in april 2022. Hieruit bleek onder meer dat de bankiershuizen betrokken waren bij handel in tot slaaf gemaakten, plantageslavernij en de handel in producten die hun oorsprong vonden in slavernij.
In een kort fragment vertelt Choy van der Hooft-Cheong, lid van de Executive Board van ABN AMRO, over de intrinsieke motivatie van de bank. “Enerzijds willen we een inclusieve bank zijn waar iedereen zich thuis voelt. Daarnaast zien we dat we een maatschappelijke rol hebben in de maatschappij, of het nou in Nederland is of in de buitenlanden”, aldus Choy. “Met 300 jaar geschiedenis zijn er ook onderdelen in je geschiedenis waar je niet altijd even trots op bent. Maar je ogen ervoor sluiten, dat brengt je ook niet verder.”
Gelijkwaardig
El Maroudi wil van Faouzi weten hoe hij er als wethouder voor kan zorgen dat het niet blijft bij excuses en terugkijken. “Daarvan zeggen wij als college; we proberen alle Rotterdammers een gelijkwaardige kans te geven. Mensen komen barrières tegen en we willen wel dat ze maximaal hun talenten kunnen ontwikkelen”, legt hij uit. “En ik gebruik bewust ‘gelijkwaardig’ en niet ‘gelijke kansen geven’, omdat daar voor mij een fundamenteel verschil in zit. Wat de één nodig heeft, heeft de ander misschien niet nodig of misschien in mindere mate. Ik denk dat we als college door op die manier te kijken maatwerk kunnen leveren om daarin tegemoet te komen.”
Volgens Antunes kunnen juist gemeenten burgerschap stimuleren en invloed uitoefenen op het individuele leven van elk persoon. Als voorbeeld geeft ze mensen die gediscrimineerd worden op de arbeidsmarkt of woningmarkt. “De lokale politiek is zo goed georganiseerd in Nederland, dat ook bij de kleinste gemeenten een kans ligt om mensen te steunen in het laatste hoofdstuk van emancipatie”, legt ze uit. “Laat ze focussen op hoe je van excuses naar actie komt waar mensen daadwerkelijk iets aan hebben.”
Bij deze opname zou ook Jos Baeten, CEO van ASR Nederland, aanschuiven. Hij kon wegens ziekte niet aanwezig zijn.
27. Rotterdam - Sleutels tot verandering deel 3
Hoe ziet kansenongelijkheid eruit? En hoe kunnen we als maatschappij voorbij de kansenongelijkheid en zorgen voor meer solidariteit? In het laatste deel van de slotaflevering van History Matters gaat Hasna El Maroudi in gesprek met ondernemer Winston Bergwijn, ook bekend als rapper Winne. De uitzending wordt geopend door Raoul de Jong, schrijver van boeken, columns en toneelteksten. Hij leest voor uit Jaguarman over de geschiedenis van Suriname en over wat we kunnen leren van mensen die deze geschiedenis hebben overleefd.
Winston Bergwijn (Winne): ‘Kijk naar wat jouw bijdrage is aan de oplossing’
Hasna El Maroudi vraagt Winston Bergwijn naar hoe zijn bewustwordingsproces van de koloniale geschiedenis eruitzag. “Ik denk net als voor de rest van Nederland”, antwoordt hij. “Dat je op school heel weinig meekrijgt. In de schoolbanken heb ik niet veel geleerd. Van huis uit heb ik wel veel meegekregen en ben daarna zelf op onderzoek uitgegaan.”
Geluk
In zijn muziek deelt Bergwijn persoonlijke verhalen om daarmee anderen vooruit te helpen. “Om mensen die met hetzelfde kampen, het gevoel te geven dat ze er niet alleen voor staan. Mensen zien mij dan als een succesverhaal. Dat het mij is gelukt en dat dit betekent dat het voor hen ook mogelijk is.” Hij denkt dat geluk ook een rol heeft gespeeld in zijn leven. “Je zou willen dat het playing field geleveld wordt en dat iedereen gelijke kansen heeft vanaf de start, maar dat is niet het geval.”
Bergwijn geeft aan dat ook externe kansen hebben bijgedragen aan zijn succes. “Ik denk dat het heel vroeg al begint. Dat het heel erg afhangt van waar je wieg ligt, wie je ouders zijn en de support die je van huis uit krijgt. En ik heb het geluk dat ik een hele strenge Surinaamse moeder had die niet met weinig genoegen nam. Ik moest gaan presteren op school en dat lukte.” Ook op school hadden docenten vertrouwen in zijn capaciteiten. “Dat er hoop en geloof wordt uitgesproken. Ik heb dus het geluk gehad dat dit zo was in mijn situatie. En toen heb ik het net als alle andere mensen gewoon met vallen en opstaan geleerd.”
Toekomst
El Maroudi vraagt Bergwijn hoe de maatschappij meer solidair kan zijn om kansenongelijkheid weg te nemen. “Ik denk dat dit bij het individu begint. Je zou willen dat het top down werkt, maar ik denk dat iedereen die verantwoordelijkheid moet nemen.” Bergwijn wil dat mensen zich afvragen hoe zij kunnen bijdragen aan de oplossing. “Het is een beroep op je empathie om te kijken naar de mensen om je heen en jezelf af te vragen: Is het voor die mensen net zo makkelijk als het voor mij is? Kan ik hulp bieden? Kan ik aan kennisoverdracht doen om ervoor te zorgen dat mensen vooruit kunnen? Ik zie dat nog te weinig gebeuren. We leven in een hele individualistische maatschappij.”
Wat hij hoopt voor de toekomst van Rotterdam? “Ik hoop vooral dat we dit soort gesprekken niet meer hoeven te voeren”, reageert hij. “Ik hoorde de wethouder praten over ‘de verandering is nu’ en hij maakte de vergelijking met de zwarte piet-discussie, maar we voeren die al 30 jaar. Ik denk dat ik voor een hele grote groep mensen spreek als ik zeg dat ik moe ben. En dat het iets is wat we achter ons willen laten. We willen vooruit bewegen en dit als stepping stone gebruiken. Wat ik hoop voor onze stad is dat er equality ontstaat.”
Afsluiting
De weg naar gelijkheid is een lange weg. Aan het einde van deze slotaflevering maakt El Maroudi de balans op van 12 avonden en ruim 24 afleveringen van History Matters met colleges, interviews, panelgesprekken en spoken word. Ze spreekt de kijkers toe: “Portugal, Spanje, Engeland, Frankrijk, België én Nederland hebben misdaden tegen de menselijkheid begaan. Het koloniale en slavernijverleden van onze stad betreft bovendien een veelvoud aan misdaden, van de slavernij tot oorlogsvoering tot genocide. Dat het verleden niet op zichzelf staat, maar doorwerkt in het heden, in zowel Rotterdam als inNederland, als in de voormalige koloniën is tijdens onze serie wel duidelijk geworden.”
El Maroudi spreekt iedereen aan op de gezamenlijke morele verantwoordelijkheid om tot heling van het verleden te komen. “De ogen sluiten voor de geschiedenis brengt ons als maatschappij niet verder, de geschiedenis is een feit. Wat zich heeft afgespeeld kunnen we niet veranderen. Wat we wel kunnen doen, is moedig zijn en de geschiedenis en de doorwerking ervan erkennen. Alleen zo kunnen we tot een samenleving komen waarin iedereen wordt gezien en gewaardeerd als mens.”
Deel deze aflevering: